گسترش اسلام و دولتهای اسلامی

گسترش اسلام و دولتهای اسلامی[ویرایش]

 

دوران خلفا     گسترش قلمرو اسلام در زمان محمد، ۶۲۲–۶۳۲     گسترش قلمرو اسلام در زمان خلفای راشدین، ۶۳۲–۶۶۱     گسترش قلمرو اسلام در زمان خلفای اموی، ۶۶۱–۷۵۰

محمد، پیامبر اسلام با هجرت از مکه به مدینه پایه‌های سیاسی اسلام را پایه گذاشت، و برای دفاع از آن در مقابل دشمنان خود بخصوص مخالفان مکی ایستادگی کرد. همچنین چندین جنگ (جنگ موته و تبوک) را برای تحکیم و حفظ ثغور اسلامی با رومیان در شام داشت؛ و بدنبال صلح حدیبیه با مکیان در نهایت موفق به فتح مکه بدون خونریزی شد. از آن پس به امپراتوری‌های اطراف خود نامه فرستاد و آنها را به اسلام دعوت کرد. پس از درگذشت محمد، خلیفه اول برای دفع مدعیان پیامبری و برگشتگان از اسلام جنگهای رده ترتیب داد. در زمان وی مسلمانان به سوی نبرد با رومیان و فتح شام نیز شتافتند و فلسطین به دست مسلمانان درآمد. ادامه کار در زمان خلیفه دوم، عمر بن خطاب منجر به فتح دمشق و یرموک شد و هرقل شام را رها کرد و به قسطنطنیه گریخت و شام بتدریج دردست مسلمانان افتاد و تا کوه‌های توروس در آسیای صغیر پیش رفتند. بیت المقدس که در آن زمان «ایلیاء» نام داشت به هنگام سفر عمر به شام از سوی اسقف اعظم تسلیم شد. از آن پس عمر به گسترش فتوحات در مصر و شمال آفریقا شتافت. در دوره پیامبر اسلام، محمد نیمه غربی شبه جزیره العرب در دست مسلمانان بود. در عهد ابوبکر تمام شبه جزیره تصرف شد. در عهد عمر مسلمانان تا ماوراءالنهر و شمال دریای مکران و همه ایران (بجز سواحل شمال آنسوی دیواره‌های البرز) و سرزمین عراق، شام، مصر و باریکه سواحل لیبی را متصرف شدند. در زمان عثمان، تا دریاچه آرال و کناره‌های دریای کاسپین تا دریای سیاه (شرق آسیای صغیر و جنوب قفقاز)، جنوب آسوان و قسمت اعظم سواحل لیبی متصرف شد.^[۲۲] گستره ممالک اسلامی در شرق تا سیستان و خراسان بود. در شمال غرب ایران، شامل آذربایجان و ارمنستان، و در غرب شامل تمامی آنچه شامات^[۴] نامیده می‌شد، بود، یعنی اردن، سوریه، فلسطین، لبنان و مصر. این مناطق پیش از آن زیر سلطه دولت بیزانس (روم شرقی) بود. مردمان این مناطق، بخشی عرب و بخشی رومی بودند. پس از اسلام، ترکیب جمعیتی این دیار به سود اعراب چرخید و فرهنگ عربی به جز برخی از اقلیت‌های قومی-مذهبی، در این مناطق غالب گردید.^[۲۳] در دوره اموی شمال غرب آفریقا تا مغرب، اندلس تصرف شد و بر متصرفان شرق اسلام افزوده شد.

اسپانیا[ویرایش]

شمال آفریقا[ویرایش]

یمن و حجاز[ویرایش]

مصر و سوریه[ویرایش]

ابتدا ابوعبیده جراح از سوی خلیفه مأمور فتح شام شد؛ اما ابوبکر پس از مدتی خالد بن ولید را به همره ابوسفیان و دو فرزندش یزید و معاویه به همراه تنی چند از صحابه به یاری وی فرستاد. سرانجام در نبرد یرموک در سال ۱۳ه سپاهیان روم از مسلمین شکست خوردند و دروازه‌های شهرهای آباد شام برروی مسلمانان باز شد. مصر در اواخر خلافت عمر توسط عمروبن عاص فتح گردید.

ایران[ویرایش]

اوضاع ایران در اواخر عصر ساسانیان بسیار آشفته بود. اقدامات نسنجیده خسروپرویز اوضاع را آشفته تر کرد. کشتن حاکم حیره باعث از بین رفتن سد حیره در مقابل اعراب شد. این آشفتگی اعراب را تحریک کرد که به ایران حمله کنند. با صدور فرمان حمله به ایران در سال ۱۲ هجری مثنی بن مخربه شیبانی حمله به ایران را آغاز کرد. پس از وی ابوعبید بن مسعود ثقفی داوطلب شد. اما وی در جنگ جسر (پل) کشته شد. بعد از وی سعد بن ابی وقاص مأمور حمله به ایران شد. سعد در جنگ قادسیه در سال ۱۶ هجری رستم فرمانده سپاه ایران را شکست داد. آخرین رویاروی ایرانیان و اعراب در سال ۲۱ هجری و در نبرد نهاوند به فرماندهی نعمان بن مقرن صورت پذیرفت که با پیروزی اعراب پایان یافت. با مرگ یزدگرد درسال ۳۱ هجری ایران به وسیله اعراب فتح شد.

ماوراءالنهر